شب قدر و فضیلت شب قدر

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ (۱)
وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَهُ الْقَدْرِ (۲)
لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (۳)
تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ (۴)
سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ (۵)

 

چه لذت بخش است که در شب نزول قرآن ، کنار چشمه سار کلام وحى خاضعانه بنشینیم و دل و قلب تشنه را از آن سیراب نماییم . و چه شیرین و شور آفرین است لحظه فرا رسیدن وقت دیدار و عروج که مریضان و دردمندان در ساحت قرآن دست نیاز بلند مى کنند و زمزمه ((القرآن شفاء)) را سر مى دهند.

شبى که تلاوت قرآن (هر قدر میسر باشد) در آن شب ، بهترین ذکر است ، به خصوص تلاوت سوره هاى ((یس ))، ((عنکبوت ))، ((روم ))، ((دخان )).

 

در تعالیم دین اسلام شب قدر (به عربی: لیله القدر) به صورت احتمالی: شب پیش از روز ۱۹ یا ۲۱ یا ۲۳ و یا۲۷ ماه رمضان است که سه اتفاق  بزرگ در این شب به وقوع می‌پیوندد:

 

سه اتفاق:

• نزول یک باره قرآن

• تقدیر زندگی یک ساله آینده انسان‌ها

• ضربت خوردن امام اول شیعیان علی بن ابی طالب در روز ۱۹ و شهادت آن حضرت در روز ۲۱ ماه رمضان

با توجه به آیات سوره قدر می‌توان به فضیلت‌های شب قدر پی برد:
۱. قرآن در آن نازل شده است.
۲. عبادت و احیای آن معادل بیش از هزار ماه است.
۳. خیرات و برکات الهی در آن شب نازل می‏ شود.
۴. رحمت خاص خدا شامل حال بندگان می‏ گردد.
۵. فرشتگان و روح در آن شب نازل می ‏گردند.

 

شب قدر از شب‌های مقدس و متبرک اسلامی است. خداوند در قرآن مجید از آن به بزرگی یاد کرده و سوره‌ای نیز به نام «سوره قدر» نازل فرموده است. در تمام سال، شبی به خوبی و فضیلت شب قدر نمی‌رسد. این شب، شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائکه و روح نیز نام گرفته است.

عبادت در شب قدر برتر از عبادت هزار ماه است. در این شب، مقدرات یک سال انسان‌ها و روزی‌ها، عمرها و امور دیگر مشخص می‌شود.

ملائکه در این شب بر زمین فرود می‌آیند، نزد امام زمان(عج) می‌روند و آنچه را برای بندگان مقدر شده بر ایشان عرضه می‌دارند. شب‌زنده‌داری و تلاوت قرآن و مناجات و عبادت در این شب، بسیار توصیه و تأکید شده است.

 

توبه و استغفار
چه فرصتى بهتر از شب قدر براى آشتى کردن با خدا و بازگشت به سوى او، شبى که مى توان آبرومندان درگاه حق و ملائکه و روح و قرآن را واسطه قرار داد و آن گاه با دلى سرشار از امید به رحمت و مغفرت، متوجه رب العالمین شد؛ به حق، شب قدر، شب توبه و بازگشت به سوى خداست که:

ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین.
به راستى خدا افرادى را که پى در پى توبه و استغفار مى کنند و نیز طهارت جویان و پاکى طلبان را دوست دارد.

فرارى ها ز عصیان باز گردید		به الطاف خدا دمساز گردید
بیندیشید، یزدانى رحیم است		به راه آیید رحمان و کریم است
گناه بنده عاصى ببخشد		به هر ادعوک صد لبیک گوید

 

عظمت و فضیلت این شب بر سایر شبها را از این امور می‌توان به دست آورد:

 

۱) آمرزش گناهان:

پیامبر خدا(ص) در تفسیر سوره «قدر» فرمودند:

«هر کس شب قدر را احیا بدارد و مؤمن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، تمامی گناهانش آمرزیده می شود.»

 

۲) قلب رمضان:

امام صادق(ع) فرمودند:

«از کتاب خدا استفاده می‌شود که شماره ماههای سال نزد خداوند، دوازده ماه است و سرآمد ماهها ماه رمضان است و قلب ماه رمضان لیله القدر است.»

 

۳) نزول قرآن:

طبق روایات، مجموع قرآن در شب قدر دفعی و یکباره بر پیامبر (ص) نازل شده است. این نزول دفعی و یکباره قرآن است، اما نزول تدریجی قرآن طی ۲۳ سال دوران نبوت پیامبر گرامی(ص) به صورت الفاظ نازل شده است.

 

۴) برتر از هزار ماه:

نزول همه‌ی ملائکه و روح در شب قدر بر زمین و سلام دادن بر بندگان خدا نشانه شرافت آن بر هزار ماه است.

امام باقر(ع) فرمودند:

«عمل صالح در شب قدر از قبیل نماز، زکات و کارهای نیک دیگر بهتر است از عمل در هزار ماهی که در آن شب قدر نباشد.»

 

در بعضى از اخبار آمده است ، زمانى که فرد گنهکار از کرده خود پشیمان شد و به سوى خدا بازگشت و گفت :

الهى انا اءساءت . یقول الله تعالى : و انا سترت ؛
خدایا من بد کردم . خداوند متعال مى فرماید: من آن را پوشاندم .
فیقول : ((الهى انا ندمت ؛ من پشیمان شدم .))

خداوند مى فرماید:

((و انا قبلت ؛ من هم قبول کردم .))

و مى فرماید:

ایها الشاب ، اذا تبت ثم نقضت ، فلا تستحى ان ترجع الینا؛
اى جوان ! چنان چه توبه کردى و شکستى ، از این که دوباره به سوى ما باز گردى شرمگین مباش .
و اذا انقضت ثانیا، فلا تستحى او یمنعک الحیاء ان تاءتینا ثالثا، و اذا انقضت ثالثا، فارجع لینا رابعا…
((هر گاه براى دومین بار توبه خود را شکستى ، شرمگین مباش و مبادا حیا تو را از بازگشت به سوى ما براى سومین بار باز دارد و اگر بار سوم هم توبه خود را شکستى ، باز هم براى چهارمین بار به سوى ما باز گرد.))
فاءنا الجواد الذى لا ابخل ؛
((منم بخشنده اى که بخل نمى ورزم .))
و انا الحلیم الذى لا اعجل ؛
((منم حلیم و بردبارى که عجله نمى کنم .))
و انا الذى استر على المعاصى و اقبل التائبین و اعفو عن الخاطئین و ارحم النادمین و انا ارحم الراحمین ؛
((منم آن که بر گناهان پرده مى افکنم و توبه کنندگان را مى پذیرم و از خطاکاران در مى گذرم و به پشیمانان رحم مى نمایم و منم ارحم الراحمین .))
من ذا الذى اءتى الى بابنا فرددناه ؛
((چه کسى به درگاه ما آمد و او را رد کردیم ؟))
من ذا الذى ، لجاء الى جانبنا، فطردناه ؛
((چه کسى به ما پناه آورد و ما او را رد کردیم ؟))
من ذا الذى ، تاب الینا و ما قبلناه .
((چه کسى به نزد ما بازگشت که او را نپذیرفتیم ؟))
من ذا الذى ، طلب منا و ما اعطیناه .
((چه کسى از ما خواهشى کرد که به او عطا نکرده باشیم ؟))
من ذا الذى استقال (استغفر) من ذنبه فما غفرناه ؛
((چه کسى از ما طلب آمرزش کرد که ما او را نیامرزیده باشیم ؟))
انا الذى اغفر الذنوب ، و استر العیوب ، و اغیث المکروب ، و ارحم الباکى الندوب و انا علام الغیوب ؛
((منم خدایى که گناهان را مى آمرزم و عیب ها را مى پوشانم و اندوهناکان را یارى مى رسانم و بر گریه کننده و زارى کننده رحم مى کنم و منم داناى امور آشکار و نهان .))

 

شب قدر فرصتی است زرین و طلایی برای شستشوی آینه دل. این شب بهترین فرصت است تا خوبی‌ها را جایگزین بدیها، صلح و صفا را جایگزین اختلاف و تفرقه، احسان و نیکی را جایگزین ظلم و ستم، احسان به والدین را جایگزین عاق والدین و صله رحم را جایگزین قطع رحم نماییم. نیکو و شایسته است با صدقات قدمی در جهت آبادانی خانه آخرت برداریم و با اعمال نیک و خیر، ثواب دو چندان ببریم.

 

در شب قدر که شب‌زنده‌داری می‌کنیم، خداوند نام ما را در گروه نیک‌بختان ثبت می‌کند و آتش جهنم را بر ما حرام می‌سازد. آیا توفیقی بالاتر از این هست که آتش جهنم بر ما حرام شود و به خدا نزدیک‌تر شویم؟

 

دعاهای شبهای رمضان مجموعه‌ای است روشنی‌بخش که با تکرار تلاوت آنها، آموزش‌های آن‌ها به صورت هدف‌هایی برای ما در می‌آیند. پس هنگام خواندن این ادعیه شایسته و بهتر است مفهوم آنها را نیز همواره مدنظر داشته باشیم و با تلاش و کوشش به سوی این هدف‌های مطرح‌شده در دعاها گام برداریم.

 

نماز

در این شب فرشتگانى که به زمین فرود مى آیند، باید شاهد و ناظر رکوع و سود خالصانه و متواضعانه انسان باشند تا بدین وسیله ، اشرفیت و خلیفه اللهى او براى ایشان تفسیر گردد و رمز سجده ملائکه را در برابر آدم دریابند؛ لذا در ردیف اعمال و وظایف لیالى قدر، نماز که سرلوحه همه عبادات است ، به طرق مختلف وارد شده است :

اولا: خواندن نمازهاى قضا شده در گذشته – به خصوص نمازهاى سال اخیر؛
ثانیا: خواندن نمازهاى مستحبى براى کسب ثواب بیشتر، از جمله نمازهاى ذیل :

الف ) خواندن دو رکعت نماز با یک سلام ، همچون نماز صبح ، با این تفاوت که در هر رکعت پس از حمد، هفت مرتبه ((سوره توحید)) بخواند و بعد از سلام ، هفتاد مرتبه ((استغفر الله و اتوب الیه )) بگوید.

ب ) خواندن صد رکعت نماز، هم چون نماز صبح به صورت دو رکعتى و نیز مجاز است به جاى این صد رکعت ، شش روز از نمازهاى قضا شده خود را به جا آورد، به گونه اى که از ظهر روز اول شروع کرده و در عشاى روز ششم ختم نماید.

 

قرآن بر سر گرفتن

بر سر گرفتن قرآن با آن حالات خضوع و خشوع ، نشانه تسلیم در برابر دستورهاى حیاتبخش و سعادت آفرین آن است و بیانگر این که مسلمان ، کسى است که قرآن را دائما در اندیشه و فکر خویش دارد و دستورها و احکام آن را در عمل پیاده مى کند.

 

استاد حسن زاده آملى – دام ظله الوارف – در نکته ۴۹۰ کتاب هزار و یک نکته خود گوید:
((در لیالى قدر، قرآن به دل کن ، نه فقط قرآن به سر، که اولى جوهر ذات تو گردد و دومى خارج از گوهر تو است .))