آمبلیوپی یا تنبلی چشم شرایطی است که در آن دید فرد در یک یا هر دو چشم به نحوی کاهش می یابد که حتی با استفاده از عینک هم تصحیح نمی شود. این یک اختلال رشدی است که زمانی رخ می دهد که چشم و مغز فرد برای تولید تصاویر با یکدیگر به صورت هماهنگ کار نکنند. در ابتدا، نتیجه آن بینایی ضعیف است و در صورت عدم درمان، می تواند منجر به از دست دادن بینایی شود.
تنبلی چشم یا آمبلیوپی چیست؟
آمبلیوپی معمولا در کودکان از آغاز تولد و تا سن هفت سالگی مشاهده می شود. عدم درمان آمبلیوپی ماندگار، علت اصلی از دست دادن دید در کودکان است. گزارش شده است که حدود دو تا چهار درصد از کودکان از آمبلیوپی رنج می برند.
تنبلی چشم یا آمبلیوپی اختلال توسعه یافته چشم است که با ایجاد بینایی غیر طبیعی توصیف می شود. چشم ضعیف معمولا به سمت داخل یا خارج منحرف می شود و این باعث درک نادرست تصاویر می شود. این اتفاق زمانی می افتد که چشم و مغز هماهنگی مناسبی ندارند.
آمبلیوپی معمولا با استرابیسمس (چشم چپ یا دوبینی) اشتباه گرفته می شود. با این وجود، زمانی که درمان ترک شود ممکن است دوبینی باعث گسترش آمبلیوپی شود، که دلیل آن هماهنگی ضعیف بین دوچشم به منظور انتقال سیگنال ها خواهد بود.
علل تنبلی چشم چیست؟
پردازش بصری ناقص بوسیله مغز علت اصلی آمبلیوپی یا همان تنبلی چشم است. البته زمانی هم که رگ های عصبی قادر به انتقال سیگنال ها از مغز به چشم و برعکس نیستند، ممکن است این اتفاق رخ بدهد.
علل دیگر تنبلی چشم عبارت اند از:
۱) چپ چشمی (انحراف چشم به یک طرف)
۲) سابقه خانوادگی تنبلی چشم
۳) تفاوت در سطح درک اشیا
۴) آسیب ناشی از تصادف یا ضربه که متوجه چشم شده باشد.
۵) کمبود ویتامین A
۶) زخم یا خراش بر روی قرنیه
۷) جراحی چشم
۸) نقص های بینایی مانند آستیگماتیسم، دوربینی و نزدیک بینی
۹) آب مروارید
نشانه های آمبلیوپی چیست؟
تشخیص نشانه های اولیه تنبلی چشم تا قبل از این که شرایط حاد شود بسیار دشوار است. علائم و نشانه های تنبلی چشم عبارت اند از:
۱) فهم بینایی ضعیف
۲) انحراف چشم به سمت داخل یا خارج
۳) کج کردن سر به منظور نگاه کردن به یک جسم
۴) ضربه زدن به اشیا از یک طرف
۵) چپ نگاه کردن
۶) دید دوگانه
عوامل احتمال تنبلی چشم چیست؟
عواملی که باعث افزایش احتمال ابتلا به تنبلی چشم می شوند، عبارت اند از:
۱) سابقه خانوادگی تنبلی چشم
۲) ناهنجاری های رشدی
۳) تولد زودرس
۴) اندازه کوچک در هنگام تولد
عوارض آمبلیوپی چیست؟
عوارض ناشی از عدم درمان تنبلی چشم شامل از دست دادن بخشی از بینایی یا کل آن می شود. این شایع ترین علت از دست دادن بینایی در بین بزرگسالان گزارش شده است.
تشخیص تنبلی چشم
معمولا در بیماران مبتلا به تنبلی چشم، تنها یک چشم آسیب دیده است. در صورت پیدا کردن تفاوت در بینایی هر دو چشم بایستی مداخله فوری پزشکی صورت گیرد. آزمایش هایی که برای ارزیابی عملکرد چشم توصیه می شوند، عبارت اند از:
۱) تشخیص حروف یا اندازه های مختلف روی صفحه نمایش
۲) دنبال کردن مسیر نور متمرکز توسط هر چشم به تنهایی و سپس بوسیله ی هر دو چشم
۳) اجازه دادن به دکتر برای مشاهده چشم با کمک یک لنز بزرگ نمایی
۴) آزمایشی برای چک کردن وضوح بینایی شما
۵) آزمایشی برای چک کردن قدرت عضلانی یک یا هر دوچشم
۶) آزمایشی برای چک کردن قابلیت تمرکز دو چشم
آمبلیوپی چگونه درمان می شود؟
آمبلیوپی می تواند به شکل موثری به وسیله استفاده از قطره های چشمی، عینک، لنزهای تماسی، وصله های چشمی و بینایی درمانی، درمان شود.
۱) عینک یا لنزهای تماسی: آستیگماتیسم، نزدیک بینی یا دور بینی می توانند دلیل اصلی تنبلی چشم باشند. این امر می تواند با کمک عینک یا لنزهای چشمی اصلاح شود.
۲) قطره های چشمی: قطره های چشمی به منظور ایجاد لایه ای بر روی چشم سالم استفاده می شوند. این کار بیمار را تشویق به استفاده از چشم ضعیف خود می کند. تکرار تحریک چشم ضعیف، به بهبود پردازش تصویری و بینایی کمک می کند.
۳) وصله چشمی: وصله چشمی پوششی بر روی چشم سالم است. این کار به منظور تقویت چشم ضعیف و بهبود عملکرد آن انجام می شود. بسته به وخامت اوضاع، استفاده از وصله برای مدت زمان حداقل دو تا سه ساعت در روز توصیه می شود. این موضوع به بهبود قسمت آسیب دیده از مغز که بینایی را کنترل می کند، کمک خواهد کرد.
۴) فیلترهای بانگرتر: یک فیلتر بانگرتر، فیلتر خاصی است که بر روی لنز چشم سالم قرار می گیرد. این فیلتر تصاویر عبوری از طریق لنز را تار می کند، در نتیجه عملکرد عدسی ضعیف را تحریک می کند.
۵) جراحی: در صورت عبور از چشم، عمل جراحی به منظور هموارکردن عضلات چشم انجام می شود. عضلات چشم به نحوی تنظیم می شوند که ممکن است بینایی چشم ضعیف را تقویت کنند.
طول دوره درمان آمبلیوپی که به بهبود بینایی کمک می کند ممکن است از چند هفته تا چند ماه به طول انجامد. با این حال، در شرایط شدید، طول دوره ی درمان معمولا از شش ماه تا دو سال خواهد بود.
مراقبت های حمایتی
از جمله درمان های حمایتی که در افزایش بهبود عملکرد چشم ضعیف موثر است می توان به نقاشی، بازی های کامپیوتری، و یا حل پازل اشاره کرد.
برخی از پرسش های متداول درباره ی تنبلی چشم
۱) تنبلی چشم چگونه بر چشم ها تاثیر می گذارد؟
چشم، تصاویر دیده شده توسط هر دو چشم را می گیرد و پردازش می کند و سیگنال ها را به مغز می فرستد. در مورد آمبلیوپی، چشم قادر به پردازش تصویر چشم ضعیف نمی باشد. بنابراین فقط سیگنال های مربوط به چشم قوی تر به مغز فرستاده می شود که سبب دید ناچیز چشم ضعیف می شود. علاوه بر این، نادیده گرفتن نشانه های چشم ضعیف باعث از دست دادن بینایی می شود.
۲) چگونه می توان از وقوع تنبلی چشم جلوگیری کرد؟
تشخیص زودهنگام و درمان، از بروز آمبلیوپی جلوگیری می کند. تصحیح اشتباهات انکساری نابرابر و استفاده از اقدامات اصلاحی مانند استفاده از عینک و لنزهای چشمی هم مانع از بروز تنبلی چشم می شود.
۳) تنبلی چشم چگونه بر فعالیت های روزمره من تاثیر می گذارد؟
انجام فعالیت هایی که نیاز به درک عمقی خوبی دارند ممکن است از آمبلیوپی تاثیر ببینند. درمان به موقع و انجام تمرینات چشم می تواند به بهبود آن کمک کند.
۴) آیا تنبلی چشم معکوس هم می شود؟
بله. تشخیص به موقع و درمان تنبلی چشم یا علت اصلی آن، به برگشت شرایط کمک می کند. این اتفاق را می توان با استفاده موثر از وصله های چشمی، قطره چشم و عینک اصلاح کرد.
